Studiuesit thonë se duhen shtuar përpjekjet për mbrojtjen e gjuhës shqipe. Sipas tyre rreziqet më të mëdha janë rënia e përdorimit të saj në fusha që lidhen me shkencën dhe shkalla e lartë e emigrimit të shqipfolësve nga rajoni i Ballkanit. Hollësitë i sjell kronika e korrespondentes sonë në Prishtinë, Edlira Bllaca.
Gjuhëtari, Rrahman Paçarizi, tha në një bisedë me Zërin e Amerikës se rreziqet me të cilat përballet aktualisht gjuha shqipe mund të shndërrohen në mundësi me një angazhim dhe investim më të madh institucional.
“Tash e njëzet vjet jemi në një fazë të tranzicionit kur po modelohemi si shoqëri, po përpiqemi ta ndërtojmë pavarësinë, shtetësinë, ta ndërtojmë një pozicion më të mirë ndërkombëtar, fatkeqësisht luftojmë edhe për pozicione ngociuese. Prandaj institucioneve të Kosovës nuk u del kohë e mjaftueshme që të merren me këtë natyrë të problemeve. Institucionet shkencore, kulturore sigurisht që kanë nevojë për më shumë investime në këtë drejtim pasi që interesi është nacional”, tha ai.
Rreziqet që po i kanosen gjuhës shqipe u diskutuan të enjten në një sesion shkencor në kuadër të Seminarit Ndërkombëtar për gjuhën, letërsinë dhe kulturën shqiptare, i cili po zhvillon punimet këto ditë në Prishtinë.
Akademik Rexhep Ismajli, tha se përkundër faktit që komunikimi midis folësve të shqipes të të gjitha rajoneve është rritur më shumë se kurrë ndonjëherë, përdorimi i shqipes në disa rrafshe të veprimtarisë posaçërisht në ato që lidhen me shkencën dhe dijen ka rënë paradoksalisht.
“Edhe në fushat e albanologjisë përdorimi i shqipes ka rënë ndjeshëm, është margjinalizuar periodiku shkencor, është margjinalizuar gjithashtu periodiku i shqipes në botime. Përshtatja kaotike ndaj standardeve të përdorura jashtë për botimet pa organizim të brendshëm ka krijuar mundësinë që në këto nivele vërtet të kemi probleme. Në Kosovë nuk kemi mundësi të kyçemi në rrjetin e botimeve ndërkombëtare për shkak që Kosova nuk është anëtare e UNESCO-s dhe kjo ka shkaktuar probleme të cilat shoqëria jonë nuk i ka zgjidhur”, tha ai.
Zoti Ismajli tha se një aspekt tjetër që përbën rrezik ndaj shqipes është shkalla e lartë e emigrimit të shqipfolësve nga rajoni i Ballkanit.
“Kjo është popullata e re, popullata që rigjenerohet e lind fëmijë, popullata që duhet ta përdorë gjuhën dhe e mëson gjuhën shqipe, nëse e mëson dhe për aq sa e mëson, në familje, nën trysninë e gjuhëve në çerdhe, në shkolla. Kriza është e jashtëzakonshme, menjëherë sot kemi një valë të madhe të gjysmëfolësve të shqipes”, tha ai.
Lumnije Jusufi nga Universiteti Humboldt në Gjermani, tha se ndikimi i gjuhëve të huaja te shqipfolësit emigrantë shfaqet në varësi të periudhës së zhvendosjes së tyre në shtetet perëndimore.
“Brezi i parë dhe i dytë të cilët kanë lindur dhe janë socializuar në vendin e origjinës; ia përshtasin gjermanishten strukturave të shqipes. Gjenerata e dytë ose e tretë prek më shumë vendin tjetër, domethënë gjeneratat që kanë lindur dhe janë socializuar në Gjermani ta zëmë ia përshtasin shqipen strukturave të gjermanishtes”, tha zonja Jusufi.
Pjesëmarrësit thanë se standardi i gjuhës shqipe i sanksionuar në vitet ’70-të tashmë kërkon një rritje në pajtim me dimensionet tjera që ka sot bashkësia e folësve të shqipes.
Profesore Lindita Rugova, dekane e Fakultetit të Filologjisë në Universitetin e Prishtinës, tha se studimet sintaksore që mbështeten në teoritë gjuhësore të shkollës tradicionale të shqipes së viteve ’70 e ‘80 janë ende dominuese në mësimdhënien e sintaksës së shqipes në qarqet universitare të Kosovës.
“Është momenti i fundit që studimet moderne sintaksore të shqipes të vijnë në shprehje në të gjitha institucionet vendore që ofrojnë studime të specializuara të shqipes, meqë mosnjohja e tyre paraqet rrezik më vete në përgatitjen e sintaksologëve të ardhshëm, por edhe në vetë izolimin e tyre nga studimet sintaksore aktuale në botë”, tha ajo.
“Shqipja në rrezik” është tema qendrore e Seminarit të sivjetshëm Ndërkombëtar për gjuhën, letërsinë dhe kulturën shqiptare, të cilin studiuesit e çmojnë si një ndër projektet më frtydhënëse për zhvillimin e gjuhës, letërsisë dhe kulturës shqiptare.