Një hulumtim i kryer nga misioni në Kosovë i Oganizatës për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë nxjerr në pah se nga muaji janar i vitit 2014 deri në muajin dhjetor të vitit 2020, kanë ndodhur 247 incidente në objekte të trashëgimisë kulturore dhe fetare në Kosovë.
Sipas këtij studimi, 57 për qind e incidenteve janë vjedhje që nuk kanë motive ekonomike dhe kanë ndodhur kryesisht në kisha dhe varreza që i përkasin Kishës Ortodokse Serbe. Ndërkaq 45 për qind e tyre janë vjedhje me motive ekonomike që janë kryer kryesisht nëpër xhami në Kosovë.
Sabrina Salis nga Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë, tha gjatë paraqitjes së raportit “Mbrojtja e trashëgimisë kulturore në Kosovë”, se 24 objekte fetare serbe mbrohen aktualisht nga policia e Kosovës.
“Raporti rekomandon që duhet të forcohet mbështetja ndaj policisë së Kosovës, posaçërisht ndaj njësisë së specializuar për patundshmëritë kulturore, në përmbushjen e detyrave të tyre. Për shembull nëpërmjet trajnimeve, pajisjeve por edhe qasjes në praktikat më të mira ndërkombëtare”, tha ajo.
Shefi i misionit në Kosovë, Michael Davenport, tha se monitorimi i vendeve që lidhen me trashëgiminë kulturore është thelbësor për të zbuluar dhe parandaluar shkeljet e mundshme që mund të bëhen ndaj tyre.
“Natyrisht inspektorët janë të parët dhe ata bartin një përgjegjësi të madhe mbi supe për të garantuar sigurinë e duhur për trashëgiminë kulturore në Kosovë. Por, monitorimi i kënaqshëm dhe efektiv është përpjekje e përbashkët ndërmjet inspektorëve në njërën anë dhe komunave, ministrive përkatëse dhe shoqërisë në përgjithësi në anën tjetër. Të gjithë ne jemi përgjegjës për ruajtjen e trashëgimisë së përbashkët kulturore”, tha ai.
Zoti Davenport tha se megjithëse janë bërë katër vite nga funksionalizimi i Inspektoratit të trashëgimisë kulturore, punë e këtij institucioni vazhdon të sfidohet nga ndërtimet pa leje dhe shkatërrimi i patundshmërive, vepra këto të cilat tha ai, duhet të ndiqen penalisht.
Sipas raportit policia e Kosovës i ka sjellë në vëmendje prokurorisë të gjitha incidentet që lidhen me trashëgiminë kulturore, por vetëm një numër i kufizuar i tyre janë trajtuar më tutje. Në vitin 2019, thekson raporti, nga 76 raste që janë paraqitur nga policia, vetëm 14 prej tyre janë trajtuar nga prokuroria.
Ministri i Kulturës, Rinisë dhe Sportit në Kosovë, Hajrullah Çeku, tha se mbrojtja e trashëgimisë kulturore është një nga përparësitë programore të qeverisë e cila që nga marrja e detyrës, sipas tij, ka bërë disa reforma në këtë fushë.
Zoti Çeku tha se edhe gjendja e sigurisë është përmirësuar në objektet e trashëgimisë kulturore në Kosovë, duke theksuar se sipas të dhënave të fundit nga policia gjatë periudhës janar – qershor 2022 janë paraqitur gjashtë për qind më pak raste krahasuar me periudhën e njëjtë të vitit të kaluar.
“Raporti i paraqitur sot vë në pah gjendjen e trashëgimisë kulturore deri në vitin 2020. Dua të theksoj që qeveria e Kosovës, respektivisht ministria e Kulturës ka ndërmarrë hapat e nevojshëm dhe një pjesë e rekomandimeve që adresohen në këtë raport, tashmë janë adresuar. Me punë serioze dhe përkushtim jemi duke zhvilluar programe dhe projekte të cilat do të kontribuojnë në mbrojtjen e trashëgimisë kulturore si mjet për promovimin e vlerave të përbashkëta dhe si mundësi për ngritjen e prosperitetit ekonomik për të gjithë qytetarët e Kosovës”, tha zoti Çeku.
Raporti rekomandon që të ndryshohet dhe plotësohet ligji për trashëgiminë kulturore për ta përafruar atë me Strategjinë Kombëtare për Trashëgiminë Kulturore 2017-2027 dhe standardet ndërkombëtare.