Një ekspert amerikan thotë se qeveria e Kosovës duhet të ketë gati një strategji diplomatike për ta zbatuar pas daljes së opinionit të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë. Xhejms Huper, drejtor menaxhues i Grupit për të Drejtën Ndërkombëtare dhe Politikën Publike tha në një intervistë për Zërin e Amerikës se Serbia e përdori seancën e Këshillit të Sigurimit të martën për të ngritur perden e strategjisë që do të ndjekë pas vendimit të Gjykatës. Ai tha se Shtetet e Bashkuara dhe evropianët janë të interesuar për idenë e fundit të Serbisë për bisedime politike, por shtoi se gjithsesi ata janë skeptikë.
Zëri i Amerikës: Zoti Huper incidenti i parë i kohëve të fundit në Mitrovicë ndodhi gjatë një proteste kundër hapjes së një zyre për regjistrimin e popullsisë civile. A mendoni se me këtë ngjarje do të frenohen përpjekjet për të hapur një zyrë të tillë në Mitrovicë?
Xhejms Huper: Mendoj se kjo tregon se Veriu që është lënë një pjesë de facto e Serbisë. Kështu e kanë lënë ndërkombëtarët dhe kjo është situata. Nuk duhet të ishte kështu por që në vitin 1999 mbeti e tillë për t’i bërë qejfin Beogradit. Kjo tregon se mund të mos mbetet një konflikt i ngrirë përgjithmonë. Problemi është se serbët e veriut (të Kosovës) kanë një qëndrim të ndryshëm ndaj Kosovës, krahasuar me serbët e Jugut. Serbët e jugut janë atje sepse kanë vendosur të jenë një pjesë e Kosovës dhe së ardhmes së saj dhe ata e pranojnë situatën dhe nevojën për të jetuar në komunitetin e ligjeve. Në Veri serbët janë më të radikalizuar. Ata e konsiderojnë veten pjesë të Serbisë, jo pjesë të Kosovës dhe ata mendojnë se e kanë zmbrapsur me sukses komunitetin ndërkombëtar, veçanërisht KFOR-in dhe EULEX-in dhe po përpiqen vazhdimisht të tregojnë se nëse ka përpjekje nga ndërkombëtarët ose autoritetet në Prishtinë për të integruar Veriun në Kosovë, ata do ta luftojnë një gjë të tillë. Unë mendoj se në Veri ata janë të gatshëm për dhunë, janë gati të luftojnë. Ata vërtet besojnë se janë pjesë e Serbisë dhe duan të jenë pjesë e Serbisë dhe mund të përdorin dhunën që kjo çështje të ketë peshë edhe në politikën e brendshme të Serbisë. Pra veriu me të vërtetë është një fuçi baruti. Nëse ndërkombëtarët nuk bëjnë gjë për t’u përpjekur të arrestojnë bandat kriminale politike serbe në Veri që kanë nën kontroll veriun, atëherë kjo thekson përshtypjen që ajo zonë do të mbetet pjesë e Serbisë, megjithëse teknikisht pjesë e Kosovës, por jo e integruar në Kosovë, në institucionet e saj dhe shtetin ligjor. Nga ana tjetër nëse ata përpiqen të hapin një zyrë, një prani simbolike si hap të parë, këta njerëz në veri janë të gatshëm të përdorin dhunën që t’i rezistojnë. Pra është një situatë shumë e vështirë dhe nuk jam i sigurt që ndërkombëtarët janë të gatshëm të tregojnë vendosmëri. Do të ishte shumë pozitive për ndërkombëtarët që të arrestonin disa nga këta elementë bandash kur shumë nga serbët e veriut janë të zhgënjyer që janë nën kontrollin e këtyre bandave politike kriminale. Mendoj se ata do ta mirëprisnin arrestimin e disa prej këtyre anëtarëve të bandave. Nuk them që kjo do t’i bënte ata pro-shqiptarë dhe pro-Kosovës, por do ta bënte situatën më të lehtë por deri tani nuk shoh shenja që ndërkombëtarët janë të gatshëm ta bëjnë këtë dhe nëse nuk e bëjnë bëhet akoma më e vështirë që të merren hapa të vegjël kontruktivë, siç u provua në ditët e fundit për të vendosur një farë pranie të qeverisë së Prishtinës në Veri.
Zëri i Amerikës: Një incident i dytë u krye ndaj anëtarit serb të asamblesë së Kosovës, Petar Miletiç dhe Serbia kërkoi një sesion urgjent të Këshillit të Sigurimit. Në këtë seancë tensionet mes Kosovës dhe Serbisë ishin të qarta. Cili është mendimi juaj për situatën e krijuar?
Xhejms Huper: Dua ta bëj të qartë se nuk kam asnjë të dhënë se kush mund të jetë përgjegjës për plagosjen. Unë e njoh zoti Miletiç i cili nuk është thjesht një anëtar i Asamblesë, por kryetar i Komisionit të të Drejtave dhe Interesave të Komuniteteve, i cili ka përgjegjësinë që të studiojë të gjithë legjislacionin që paraqitet tek Asambleja për të konsideruar ndikimin dhe pasojat për komunitetet e pakicave në Kosovë dhe ata mund të japin opinionin e tyre për një gjë të tillë dhe të kërkojnë që të ndryshojë nëse është e nevojshme. Pra ai është një njeri që është përpjekur të gjejë një mënyrë për të punuar me autoritetet në Prishtinë, me qëllimin e mbrojtjes së interesave të komunitetit serb por brenda kontekstit të shtetit ligjor dhe sistemit politik të vendsor në bazë të Kushtetutës së Kosovës dhe Kosovës së pavarur. Pra mendoj se plagosja e tij është një shenjë që të jesh i moderuar brenda komunitetit serb të Kosovës, është bërë diçka e rrezikshme. Mendoj se ky është mesazhi që po dërgohet. Por e përsëris, unë nuk kam të dhëna se kush është përgjegjës, prandaj nuk dua të spekulloj por unë besoj se bëhet fjalë për një ekstremist në komunitetin serb që po përpiqej t’i dërgonte një mesazh anëtarëve më të moderuar dhe udhëheqësve politikë të komunitetit serb, që të kenë kujdes dhe të ruhen. Kjo është shumë serioze, sepse ndodhi në Veri dhe u rikujton njerëzve që veriu vazhdon të përbëjnë një rrezik shpërthimi në Kosovë.
Zëri i Amerikës: Në fakt megjithëse seanca mori shkas nga incidentet e fundit në Mitrovicë, ajo shërbeu më shumë të vinte në dukje se qëndrimet e të dyja palëve janë në dy skaje të kundërta dhe që të vinte në dukje pozicionet e tyre për diskutime të mëtejshme për Kosovën. Duke marrë shkas nga ajo që pamë tek seanca, çfarë parashikimi mund të bëhet për të ardhmen?
Xhejms Huper: Mendoj se seanca e Këshillit të Sigurimit ishte në fakt një ngritje sipari për të paktën strategjinë serbe për hapat që do të marrë pasi Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë të nxjerrë opinionin e saj jodetyrues për shpalljen e pavarësisë së Kosovës. Beogradi ka një strategji të hartuar me shumë kujdes dhe mendoj se ata duan që të përgatisin terrenin që menjëherë pasi gjykata të nxjerrë opinionin e saj, ata do të bëjnë thirrje për një votim tjetër në Kombet e Bashkuara në përpjekje për të konsoliduar mbështetjen e vendeve të botës së tretë për qëndrimin e Beogradit. Ata do të pretendojnë fitore, do ta intepretojnë si të duan dhe do të thonë se kjo është një fitore e madhe për Serbinë, që tregon se pavarësia e Kosovës nuk është e ligjshme. Kështu që ata do ta përdorin këtë për të kërkuar një votim tjetër për t’i mbushur mendjen më shumë vendeve të botës së tretë që të mbështesin Serbinë. Qëllimi i tyre është të parandalojnë një valë njohjesh të reja nga shtetet e botës së tretë që deri sot nuk e kanë njohur Kosovën. Kam përshtypjen se numri i njohjeve nuk ka ndryshuar shumë kohët e fundit çka më bën të mendoj se shumë vende po presin opinionin e Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë. Paraqitja e kësaj çështjeje në Gjykatë, ishte një kryevepër diplomatike nga ana e Beogradit, pasi vonoi presionet ndaj tyre për të marrë një vendim për qëndrimin ndaj pavarësisë së Kosovës. Sigurisht që Kosova është e pavarur dhe do të mbetet e pavarur dhe Serbia nuk mund të bëjë asgjë për ta ndryshuar një gjë të tillë, por u përpoq dhe arriti që të bindte vende të tjera që të mos ta njihnin Kosovën. Bëhet fjalë për shtete që mund ta kishin pasur vullnetin ta njihnin, por e pranuan argumentin që një vendim ligjor pritej të jepej nga një gjykatë, kështu që ende nuk duhej të ndërmerrnin ende ndonjë hap. Serbia do të donte që kjo periudhë të zgjaste, por realiteti është që nëse Kosova ka një strategji diplomatike të vetën dhe të punojë në bazë të saj përpara dhe pas vendimit të Gjykatës, ato mund të sigurojnë njohjen e një numri shtetesh të tjera.
Zëri i Amerikës: A do të thotë kjo që opinioni i Gjykatës do të interpretohet nga secila palë sipas interesit të tyre dhe pastaj do të pritet të shihet se cila palë do të ketë më shumë forcë bindëse në arenën ndërkombëtare?
Xhejms Huper: Mendoj se Serbia e kupton që ndikimi që mund të ushtrojë duke përdorur argumentin e Gjykatës Ndërkombëtare për të vonuar njohjen e Kosovës, ka arritur maksimumin. Po ashtu mendoj se ata e dinë se nuk mund të parandalojnë më shtete të tjera që ta marrin këtë vendim, pas shpalljes së opinionit. Kjo është arsyeja që diplomatë amerikanë dhe evropianë po dëgjojnë se Serbia është e interesuar për një marrëveshje, që ata duan negociata. Por e vërteta është që ata duan të formalizojnë, që komuniteti ndërkombëtar të pranojë se veriu është pjesë e Serbisë dhe jo pjesë e Kosovës. Ky është objektivi i tyre dhe për këtë arsye amerikanët dhe evropianët kanë qenë të interesuar, por skeptikë. Janë të interesuar sepse janë mësuar që ta dëgjojnë Serbinë të ketë qëndrime shumë negative përsa i takon vendimeve për Kosovën. Në të kaluarën ata nuk donin negociata dhe nuk donin që të ishin elastikë. Tani ata kanë lënë të kuptohet se janë të gatshëm për një farë fleksibiliteti. Por ata duan Veriun dhe nuk është e qartë se çfarë do të jepnin në këmbim të tij. Dhe amerikanët janë shumë të shqetësuar se kjo do të ngrinte çështjen e dhunës së mundshme në Maqedoni, nëse Kosova ndahet. Megjithatë unë besoj se kur Serbia shpreh një interes për një marrëveshje me Kosovën, diplomatët amerikanë dhe evropianë tregojnë vëmendje dhe janë të interesuar të shqyrtojnë sesa serioz është Beogradi për një marrëveshje dhe sa serioze është Prishtina për një marrëveshje.
Zëri i Amerikës: Janë dy ide që po qarkullojnë: ndarja dhe këmbimi i territorit, që janë shumë të ndrtyshme nga njëra-tjetra. Si mendoni që do të vazhdojë ky debat? A po kërkon Serbia ndarje, apo shkëmbim territori?
Xhejms Huper: Është shumë e qartë që Serbia do ndarjen e Kosovës. Këtë i kërkon komunitetit ndërkombëtar. Ata mund të jenë të gatshëm të lejojnë hyrjen e Kosovës në Kombet e Bashkuara, por kjo është disi e paqartë. Por ata duan Veriun. Serbia nuk është e gatshme të njohë pavarësinë e Kosovës. Ka pasur disa sinjale – jo shumë por disa – që Serbia mund të jetë e gatshme të diskutojë një këmbim territoresh. Do të bëhej fjalë për një pjesë të zonës së Preshevës në këmbim të Veriut të Kosovës. Pikëpamja ime personale është që ndarja as nuk duhet të diskutohet. Ndarja në këmbim të anëtarësimit në Kombet e Bashkuara, nuk mendoj se është e pranueshme dhe shpresoj që qeveria e Kosovës të mos ta pranojë një gjë të tillë. Nuk besoj se Departamenti i Shtetit dhe qeveria amerikane do ta pranonin një gjë të tillë. Do të ishte një formulë për shpërbërje të dhunshme të Maqedonisë dhe një situatë shumë e vështirë në rajon. Një këmbim territoresh është tjetër gjë, pasi nëse për një gjë të tillë bien dakord të dyja palët dhe nuk ka imponim nga jashtë, ajo përputhet me parimet e Helsinkit. Pra nëse të dyja palët janë të gatshme me vullnetin e tyre të bien dakord për një këmbim territoresh, që të jetë pjesë e një marrëveshjeje dhe përmirësimi marrëdhëniesh unë do ta lija mundësinë hapur për një gjë të tillë nëse janë gati ta diskutojnë. Sigurisht që nuk do të kishte kuptim që qeveria e Prishtinës të thoshte në këtë moment që do të ishte dakord me një gjë të tillë, duke pasur parasysh se është vështirë ta mendosh që Beogradi është i interesuar për një gjë të tillë. Po ashtu do të ishte mirë që qeveria e Prishtinës të vinte një kufi, për të treguar se nuk to të mashtrohen dhe gënjehen duke i hyrë një diskutimi dhe pastaj Serbia t’i ndryshojë kartat. Pra është shumë e rëndësishme për ndërkombëtarët që të diskutojnë me të dyja palët, se çfarë është secila e gatshme që të pranojë, se çfarë lëshimesh mund të bëjnë, deri ku mund të arrijë fleksibiliteti, çfarë është e papranueshme për të dyja palët. Nëse ka një pajtim të mjaftueshëm për arritjen e një marrëveshjeje, pastaj mund të ecet përpara në një fazë zyrtare dhe të shkurtër negociatash. Nëse jo, as nuk duhen filluar fare negociata, duhen lërë gjërat siç janë, pasi përndryshe mund të kesh një shpërthim të situatës në duart e negociatorëve ndërkombëtarë, nëse nuk është rënë dakord që më parë.
Zëri i Amerikës: Ju përmendët strategjinë serbe dhe thatë se edhe Kosova duhet të ketë strategjinë e vet për hapat e mëtejshme pas opinionit të gjykatës. Cila mendoni se do të ishte strategjia e duhur diplomatike, duke pasur parasysh se të gjitha skenaret që po diskutohen tani parashikojnë në një farë mënyre reagimin e qeverisë së Kosovës?
Xhejms Huper: Do të ishte shumë e dobishme që Kryeministri i Kosovës të hartonte një strategji para se Gjykata të deklarojë opinionin e saj dhe jo të presë deri pas këtij opinioni. Ata duhet ta bëjnë shumë të qartë se çfarë janë të gatshëm të bëjnë dhe çfarë nuk janë të gatshëm të bëjnë, në mënyrë që Kosova jo thjesht të reagojë ndaj të tjerëve, por të ketë një qëndrim aktiv vetë. Ata duhet të vazhdojnë përpjkjet që të sigurojnë njohje të tjera menjëherë. Ata duhet të dërgojnë njerëz në vende të ndryshme dhe si të thuash të mos lejohet të kthehen derisa të marrin disa dhjetra njohje të tjera. Pra duhet të kenë një strategji për të siguruar më shumë njohje dhe gjithashtu t’i jetë drejtuar komunitetit ndërkombëtar dhe veriut. EULEX-i duhet të marrë masa kundër bandave kriminale në veri, që po e terrorizojnë atë zonë dhe gjithnjë e më shumë po e bëjnë një pikë tensioni dhe të paqëndrueshme. Është përgjegjësia e tyre të vendosur rendin në veri, sipas planit Ahtisaari dhe qeveria e Kosovës duhet t’ia bëjë të qartë se EULEX-i duhet ta bëjë këtë. Dhe e treta: përveç përpjekjeve për më shumë njohje dhe veprimeve për veriun, duhet të ketë një datë për përfundimin e mandatit për EULEX-in. Unë mendoj që deri në vitin 2012, EULEX-i duhet të largohet. Qeveria e Kosovës, është kabineti i një vendi të pavarur por ende nuk e ka autoritetin e plotë për të vepruar brenda kufijve dhe vendit të vet. Dhe nuk po flas për veriun, por për faktin që Ministrat duhet të marrin mendimin e EULEX-it. Nuk është e pranueshme që EULEX-i të vazhdojë të operojë në një mënyrë gjysmë koloniale. Dhe afati për EULEX-in duhet të jetë pika e tretë e strategjisë së qeverisë së Kosovës.