Presidentja e Komisionit Evropian Ursula von der Leyen shprehu mbështetjen për marrëveshjen përmes së cilës Shqipëria do të presë mijëra emigrantë të kapur në det dhe të transferuar atje nga autoritetet italiane, megjithëse Gjykata Kushtetuese shqiptare vendosi të marrë në shqyrtim çështjet ligjore të marrëveshjes duke e vonuar futjen në fuqi të saj.
Në një letër drejtuar udhëheqësve të BE-së, që filluan një takim të nivelit të lartë të enjten në Bruksel, zonja von der Leyen vlerësoi “nismat e rëndësishme” për kufizimin e migracionit nga disa prej 27 vendeve anëtare të bllokut, përfshirë “marrëveshjen operacionale midis Italisë dhe Shqipërisë”.
“Ky shërben si një shembull i të menduarit jashtë normave tradicionale, mbështetur në ndarjen e drejtë të përgjegjësive me vendet e treta në përputhje me detyrimet sipas BE-së dhe ligjit ndërkombëtar”, shkroi zonja von der Leyen, në një letër që përshkruan përparimin e bërë për ndalimin e hyrjes pa autorizim brenda bllokut evropian.
Sipas marrëveshjes pesëvjeçare që u nënshkrua muajin e kaluar, Shqipëria do të strehonte deri në 36,000 emigrantë për një vit, ose rreth 3,000 në muaj, të cilët përpiqen të hyjnë në Itali pa dokumentacionin e duhur, kryesisht në udhëtime të rrezikshme përmes detit.
Marrëveshja do të përfshinte njerëz që janë shpëtuar ose “kapur” nga marina italiane në ujërat ndërkombëtare. Ata emigrantë të kapur në ujërat territoriale të Italisë do të ruajnë të drejtën e tyre, sipas ligjit ndërkombëtar dhe të BE-së, për të aplikuar për azil në Itali dhe gjithashtu do të shqyrtohen kërkesat e tyre atje.
Shqipëria do t'i strehonte emigrantët në dy objekte, njëra në portin e Shëngjinit, ku do merren të dhënat personale dhe bëhet verifikimi i parë i migrantëve, dhe tjetra në Gjadër, ndërsa Italia do të përshpejtonte kërkesat e tyre për azil. Italia do të mbetet ligjërisht përgjegjëse për migrantët gjatë gjithë procesit. Roma do t'i mirëpriste ata nëse do t'u jepej mbrojtje ndërkombëtare ose do të organizonte kthimin mbrapsht nga Shqipëria nëse u refuzohet kërkesa.
Të mërkurën, Gjykata Kushtetuese e Shqipërisë pezulli të paktën përkohësish ratifikimin e marrëveshjes. Kryetarja e Gjykatës, Holta Zaçaj tha se një seancë publike do të mbahet më 18 janar për të përcaktuar nëse marrëveshja shkel kushtetutën e Shqipërisë.
Vendimi u mor pasi opozita shqiptare u ankua te Gjykata Kushtetuese, duke argumentuar se strehimi i migrantëve në këtë mënyrë do t'u mohonte atyre “çdo të drejtë që Kushtetuta shqiptare u ofron individëve” dhe do të shkelte ligjin ndërkombëtar.
Komisioneri për të drejtat e njeriut në Këshillin e Evropës, organ mbikëqyrës i të drejtave të njeriut që nuk është pjesë e BE-së ngriti gjithashtu shqetësime të enjten për marrëveshjen Itali-Shqipëri.
“Ndalimi jashtë-territorial i refugjatëve, azilkërkuesve dhe emigrantëve, siç parashikohet në memorandum, mund t'i privojë ata nga garancitë thelbësore”, thuhet në një raport, të përpiluar pas një vizite në qershor në Itali nga Komisionerja për të Drejtat e Njeriut, Dunja Mijatioviç.
Raporti vuri në dukje se marrëveshja “karakterizohet nga shumë paqartësi ligjore. Në praktikë, mungesa e sigurisë ligjore ka të ngjarë të dëmtojë garancitë thelbësore të të drejtave të njeriut dhe përgjegjësinë për shkeljet”.
Në letrën e saj, Presidentja e Komisionit Evropian von der Leyen vuri në dukje se komisioni ka dhënë 473 milionë euro për të ndihmuar në forcimin e kufijve të jashtëm të BE-së, veçanërisht në rritjen e mbikëqyrjes së kufirit tokësor, përfshirë pajisjet e monitorimit elektronik dhe sistemet e reja kompjuterike.
“Investime të ngjashme nevojiten për pajisjet e mbikëqyrjes kufitare për kufijtë detarë pasi mbikëqyrja ajrore para-kufitare është thelbësore për të parandaluar mbërritjet e parregullta dhe humbjet e jetëve në det”, shkroi ajo. Ajo vuri në dukje se komisioni është “i gatshëm të vazhdojë të sigurojë financim të qëndrueshëm për këto iniciativa të rëndësishme”.
Pasi mbi një milion emigrantë hynë në BE në vitin 2015, BE-ja arriti një marrëveshje me Turqinë, duke përfshirë miliarda euro ndihmë për refugjatët sirianë në territorin e saj, bisedime të shpejta për anëtarësim dhe stimuj për viza, për të bindur presidentin turk Rexhep Tajip Erdogan për të parandaluar njerëzit që të vazhdojnë rrugën për në Evropë.
Pavarësisht kostove dhe prishjes përfundimtare të marrëveshjes, ajo reduktoi me shpejtësi mbërritjet e emigrantëve nga Turqia. E inkurajuar nga rezultatet, BE-ja ka vazhduar të punojë në marrëveshje të ngjashme me vendet e tjera nga të cilat migrantët largohen ose kalojnë tranzit për të shkuar në Evropë.
“Agjencitë e BE-së kanë vazhduar të zgjerojnë përpjekjet e tyre në Afrikën e Veriut, duke ndërtuar marrëdhënie me Tunizinë, Egjiptin dhe Marokun”, tha zonja von der Leyen në letrën e saj.
Zonja Von der Leyen tha gjithashtu se komisioni ka vazhduar “të shumëfishojë dhe thellojë partneritetet tona të migracionit” gjatë vitit 2023, duke përfshirë Bangladeshin, Irakun, Nigerinë dhe Pakistanin.