Angazhimi i profesorit të Universitetit Johns Hopkins, Daniel Serwer me Ballkanin filloi në vitet ’90, me negociatat e Bosnjes, kur ai shërbente në Departamentin e Shtetit. Prof. Serwer shkoi për herë të parë në Kosovë në vitin 1998, si studiues i Institutit të Paqes. Në një intervistë me Zërin e Amerikës, zoti Serwer analizon arritjet dhe sfidat e Kosovës në 15 vjetorin e pavarësisë së saj dhe kujton se si ndryshoi qëndrimi i tij për pavarësinë e Kosovës.
Daniel Serwer VOA
Zëri i Amerikës: Zoti Serwer, cilat mendoni se kanë qenë sukseset dhe sfidat në këto 15 vjet që kur Kosova shpalli pavarësinë?
Prof. Daniel Serwer: Mendoj në përgjithësi, ka qenë një arritje e suksesshme për shumicën e popullatës së Kosovës, e cila është në gjendje më të mirë, më e lirë se më parë. Duhet të kujtojmë se nga vinte Kosova, jo vetëm nga lufta por nga një periudhë e shtpyjes së skajshme, kufizimit të lirisë. Kështu që unë mendoj se pavarësia në vetvete ka qenë një sukses. Çka nuk ka qenë aq e suksesshme është vendosja e sovranitetit, që është një koncept më vete.
Një pjesë e problemit është kontrolli i vazhdueshëm i Beogradit mbi popullsinë serbe në Kosovë që kufizon sovranitetin e Kosovës. Dhe një pjesë e problemit është dështimi për të fituar njohjen universale të sovranitetit dhe integritetit të saj territorial. Dhe pikërisht këtu ngrihen çështjet aktuale.
Zëri i Amerikës: Ky përvjetor vjen në një kohë të intensifikimit të angazhimit diplomatik për normalizimin e marrëdhënieve mes Kosovës dhe Serbisë. Çfarë rezultati mendoni se do të ketë kjo rritje angazhimi?
Prof. Daniel Serwer: Ndërkombëtarët kanë thënë se duan të shohin normalizim, por nuk është aspak e qartë se ku konsiston normalizimi. Më e pakta që Kosova duhet të presë është një marrëdhënie e ndryshme me Serbinë. Ka qenë deri tani një marrëdhënie antagoniste, ku Serbia është përpjekur të bllokojë hyrjen e Kosovës në organizatat ndërkombëtare, është përpjekur të inkurajojë ndjenjën antishqiptare në popullatën serbe. Më duket se ajo që duhet tani është një marrëdhënie konstruktive reciproke, ku theksi të jetë tek sinergjitë pozitive të mundshme mes Kosovës dhe Serbisë. Deri tani, presidenti Vuçiç ka mundur të sigurojë mbështetje politike vetëm për armiqësi ndaj Kosovës. Ai duhet të gjejë një mënyrë për ta bërë politikën e Serbisë të funksionojë në favor të tij me një marrëdhënie miqësore me Kosovën.
E njëjta gjë ishte dikur në Kosovë, ku kryeministrat dhe presidentët në Kosovë fitonin pikë politike vetëm duke shprehur armiqësi ndaj Serbinë. Por nuk është më ashtu. Popullata e Kosovës është pro normalizimit me Serbinë, e ka kuptuar që është një domosdoshmëri.
Zëri i Amerikës: Ky përvjetor vjen gjithashtu në një kohë kur presioni i perëndimit mbi Kosovën është shumë i fortë, disa mund të thotë edhe i paprecedentë. SHBA po i kërkon Kosovës të zbatojë marrëveshjen për Asociacionin (e Komunave me Shumicë Serbe) dhe po ushtron shumë presion mbi të dhe duket se po tregohet më e ashpër ndaj Kosovës se ndaj dhe Serbisë. Çfarë mendoni për këtë?
Prof. Daniel Serwer: Kjo është diplomaci e shëmtuar. Është një lloj diplomacie ku përdoret më shumë ndikimi që ke ndaj miqve, sesa trysnia ndaj kundërshtarëve, duke u ofruar gjithçka që mund të përfitohet gjatë normalizimit që në fillim, si për shembull Asociacioni i Komunave me shumicë serbe. Por Kosovës po i ofrohet shumë pak me sa kuptoj unë dhe po ushtrohet shumë presion ndaj Kosovës, gjatë kësaj periudhe. Nuk e di se si do të funksionojë kjo. Dyshoj se mund të funksionojë mirë. Nuk është vetëm diplomaci e shëmtuar, është diplomaci e keqe.
Zëri i Amerikës: Shtetet e Bashkuara kanë thënë kur kanë nxitur Kosovën ta zbatojë marrëveshjen, se sovraniteti dhe pavarësia e Kosovës nuk do të komprometohen dhe se SHBA do të qëndrojë në krah të Kosovës ashtu siç ka bërë deri tani. Si mund të veprojë një qeveri kur përkrahësi më i vendosur i vendit të saj thotë se garanton se nuk do të ndodhë asgjë e keqe, se kjo nuk do të bëhet një Republika Srpska e dytë?
Prof. Daniel Serwer: Ajo që duhet bërë, është që të përgatitet një propozim që Asociacioni i Komunave me Shumicë serbe të zbatohet vetëm pas njohjes së Kosovës nga Serbia. Të përgatitet një propozim që përfshin garanci amerikane dhe evropiane, që ata i kanë ofruar në shkrimin e tyre (në mediat lokale), por nuk e kanë ofruar në dokumentin diplomatik.
Pra, po, po ushtrohet një presion i madh, por ka mënyra për t'iu përgjigjur këtij presioni duke i sfiduar amerikanët dhe evropianët që t’i japin me shkrim, të dokumentuara garancitë që kanë ofruar në një opinion në media.
Zëri i Amerikës: Dhe si mund ta menaxhojë më mirë qeveria e Kosovës këtë çështje, sepse duket se nga perspektiva perëndimore dhe nga kritikët e qeverisë, ka pasur gabime në mënyrën e trajtimit se si qeveria dhe kryeministri i janë përgjigjur këtij procesi?
Prof. Daniel Serwer: Nuk më takon mua të paragjykoj kryeministrin dhe qeverinë. Mendoj se është e rëndësishme që kryeministri ka paraqitur gjashtë kushte gjë që tregon se është i gatshëm të negociojë. Ato kushte duhet të paraqiten me shkrim.
Zëri i Amerikës: Ju thatë se Asociacioni nuk duhet të zbatohet nëse nuk ka premtim se Serbia do ta njohë Kosovën, por në dokumentin që është para dy vendeve nuk përfshihet njohja. Kryeministri Kurti ka thënë se ky dokument është një pikënisje. A mendoni ju se kjo është një pikënisje apo se është maksimumi që do të pranojë Serbia? Dhe çfarë mendoni për protestën në Serbi kundër shqyrtimit të planit nga Presidenti Vuçiç?
Prof. Daniel Serwer: Nuk mund ta dimë përgjigjen e kësaj pyetjeje derisa Kosova të parashtrojë atë që do që të arrijë dhe të shohë nëse Serbia është e gatshme të shkojë në atë drejtim.
Protestat serbe kundër Vuçiçit nuk i marr shumë seriozisht. Mendoj se qeverisë i pëlqen t'i ketë ato protesta si justifikim për të ndërmarrë hapa drejt njohjen së Kosovës. Por fakti është se të gjithë e dinë se Serbia nuk do ta qeverisë më kurrë popullsinë e Kosovës. Dhe ky duhet të jetë një realitet që Serbia ta pranojë ligjërisht dhe me dolumentim.
Ata nuk duan ta bëjnë këtë. Kjo është mjaft e qartë. Ata janë diplomatë të zotë dhe nuk japin asgjë pa marrë diçka tjetër dhe kosovarët duhet të jenë më të fortë në paraqitjen e propozimeve të tyre.
Zëri i Amerikës: Zoti Serwer ju shprehët shqetësim lidhur me marrëveshjen që u përmend në një letër të Sekretarit Antony Blinken drejtuar Presidentit Vuçiç, sipas së cilës do të krijohen në Departamentin e Shtetit pozicione për diplomatë serbë që do të shërbejnë si koordinatorë. Pse është shqetësuese kjo sipas jush?
Prof. Daniel Serwer: Serbia nuk është vend aleat. Këto pozicione kanë qenë një praktikë për vendet aleate.
Kjo dërgon një sinjal politik se Amerika po anon nga Serbia në dialog dhe nuk mendoj se Amerika duhet ta bëjë një gjë të tillë. Amerika dhe Bashkimi Evropian duhet të luajnë një rol ndërmjetësues, duke mos anuar nga Serbia.
Zëri i Amerikës: Zoti Serwer, ju jeni marrë me Kosovën dhe Ballkanin për një kohë të gjatë. A mund të na thoni se si ka evoluar qëndrimi juaj për këtë çështje nga vitet ’90 e deri sot?
Prof. Daniel Serwer: Unë shkova për herë të parë në Kosovë në vitin ’98, para luftës. Pra kanë kaluar pothuajse 25 vjet. Si ka ndryshuar mendimi im? Ka ndryshuar shumë. Unë shkrova një letër menjëherë pas luftës duke ofruar shtatë opsione nëse më kujtohet mirë, për statusin e Kosovës, për marrëdhënien e Kosovës me Serbinë, përfshirë riintegrimin e Kosovës si entitet autonom brenda Serbisë.
Mendova se në fund të luftës kishte shumë opsione, por shumë nga ato opsione u zhdukën brenda pak vitesh pas luftës, sepse Serbia nuk bëri asnjë përpjekje të refuzojë trashëgiminë e Millosheviçit, të kërkojë falje dhe të pranojë përgjegjësinë për shtypjen në Kosovë.
Dhe kjo eliminoi të gjitha opsionet që përfshinin çdo lloj vazhdimësie për konsiderata që nuk përfshinin shtetësinë për Kosovën. Në vitin 2007, shtetësia ishte kthyer në të vetmen alternativë për Kosovën dhe prandaj u ndoq ajo rrugë. Nuk u ndoq menjëherë pas luftës sepse dukej se kishte opsione të tjera.
Të them të vërtetën, unë iu bashkova qëndrimit në favor të pavaresise se Kosoves shumë vonë, sepse mendoja se kishte edhe opsione te tjera ne fund te luftes, por Serbia i eliminoi ato opsione duke mos bërë absolutisht asgjë në drejtim të pendesës për periudhën e Millosheviçit.
Zëri i Amerikës: Zoti Serwer, duke pasur parasysh edhe kontekstin e një lufte tjetër që po ndodh në Evropë. A mendoni se me atë që shohim tani me Kosovën dhe Serbinë, se ka pasur mësime për t'u mësuar dhe a u nxorrën mësime? Çfarë do të thoshit tani pas 15 vitesh?
Prof. Daniel Serwer: Kosova është në njëfarë mënyre sui generis (një rast i veçantë), por mua më duket se, kemi mësuar se lëvizja e kufijve për të akomoduar dallimet etnike është një lojë e marrë.
Ajo sjell më shumë destabilitet dhe luftë sesa më pak destabilitet dhe më pak luftë. Në çdo demokraci që është e denjë të quhet demokraci dhe unë shpresoj që Kosova e meriton këtë cilësim, të drejtat individuale të qytetarëve mbrohen pavarësisht nga përkatësia e tyre etnike, shteti nuk i përket një etnie të vetme.
Rusia po lufton në Ukrainë për të shkatërruar një shtet ukrainas që kishte ambicie për të qenë një demokraci e tillë. Dhe unë mendoj se duhet të pranojmë se propozimet për heqjen e kufijve për të akomoduar dallimet etnike, gjë që nuk e bëmë në Kosovë, nuk është një ide e mirë. Një ide e mirë është që individët të trajtohen në mënyrë të drejtë dhe të mbrohen nga shtetet ku ata banojnë.
Zëri i Amerikës: Por nëse e shohim nga perspektiva e Serbisë, kufijtë u zhvendosën sepse Kosova ishte zyrtarisht pjesë e Serbisë…
Prof. Daniel Serwer: Vija ndarëse nuk ndryshoi, statusi i vijës ndarëse ndryshoi, ashtu siç ndodhi në të gjithë ish-Jugosllavinë. Dhe kjo ndodhi dhe me Kosovën. Vija e kufirit nuk ndryshoi për të akomoduar diferencat etnike.
Intervista është redaktuar për të qenë më e qartë dhe e përmbledhur