Një libër i ri i quajtur “Nënë Tereza: Shenjtorja e Periferive”, e sheh shenjtoren katolike, si një njeri që vinte nga periferitë dhe që solli në qendër të vëmendjes njerëzit e periferive, si në kuptimin gjeografik, fetar dhe shoqëror. Autorja Ines Murzaku, drejtore e programit të studimeve katolike në Universitetin Seton Hall në Nju Xhersi, duke përdorur teologjinë e periferive të Papa Françeskut, bën një paralelizëm mes tij dhe Nënë Terezës në përpjekjet e tyre për të nihmuar më të dobëtit në shoqëri. Në një intervistë për Zërin e Amerikës, Profesore Murzaku, foli edhe për kthimin në xhami të Hagia Sofias në Turqi.
Your browser doesn’t support HTML5
Një libër i ri e sheh Nënë Terezën, si shenjtoren që u shërbeu periferive
Zëri i Amerikës: Profesore Murzaku le të flasim fillimisht për librin tuaj të fundit, lidhur me jetën dhe përvojën e Nënë Terezës, të cilën ju e quani Shenjtore të Periferive. Cila është ideja qendrore e librit tuaj?
Prof. Ines Murzaku: Ideja qendrore e librit është një këndvështrim i ri mbi Nënë Terezën, sepse janë shkruar dhe do të shkruhen shumë libra mbi Nënë Terezën, por libri im është i frymëzuar sidomos nga Papa Françesku. Kur u zgjodh Papë në vitin 2013, Papa Françesku solli një frymë të re në katolicizëm. Ai solli periferitë dhe perferikët në qendër të vëmendjes. Unë sa e pashë këtë teologjinë e periferive që solli Papa Françesku, mendova që këtu ka një lidhje shumë të ngushtë mes Nënë Terezës – që në fakt është Nëna e Periferive – dhe Papa Françeskut. Të dy këta personazhe sollën periferinë në qendër, por janë dhe vetë periferikë.
Papa Françesku është i vetmi Papë që ka ardhur nga Amerika Latine dhe u zgjodh Papë; i vetmi jezuit që është zgjedhur Papë; një djalë emigrantësh italianë që është zgjedhur Papë. Dhe pastaj libri analizon periferinë nga e cila erdhi, u rrit dhe Nënë Tereza shkoi përsëri në një periferi që t’i shërbente asaj periferie. Pra një udhëtim i të dyve, i parë paralelisht duke përdorur strukturën e teologjisë së perferisë së Papa Françeskut.
Zëri i Amerikës: Si ndikon fakti që vijnë nga periferia dhe jo nga qendra, ose si të thuash nga elita, në mënyrën se si ata shërbejnë, si vendosin se çfarë kauzash të jenë të rëndësishme dhe si e bëjnë jetën e tyre?
Prof. Ines Murzaku: Periferia në fakt ka shumë rëndësi që të njihet, të vlerësohet, të rivlerësohet dhe mendimi i këtyre periferikëve, të sillet në qendër. Kush janë periferikët? Për shembull Papa Françesku flet gjithmonë për emigrantët. Nënë Tereza i solli këta emigrantë, të varfrit, leprozët, të abandonuarit, fëmijët jetimë, ata që kishin Sida, të gjithëve u shërbeu por nga ana tjetër, Nënë Tereza solli edhe vëmendjen e botës tek problemet sociale që ishin me të vërtetë shumë të rëndësishme për t’u njohur. Dhe i solli në vëmendje edhe vlerat e këtyre periferikëve, sepse ata kanë shumë për të kontribuar në shoqëri. Unë marr për shembull jetën e Nënë Terezës. Ajo ishte periferike. Ku lindi ajo? Nën Perandorinë Otomane që në atë kohë po shkatërrohej. Ishin luftrat ballkanike, Lufta e Parë Botërore, luftrat etnike, ku u vendosën kufijtë e Shqipërisë. Nëna e jetoi këtë periferi. Por e jetoi periferinë edhe si grua, edhe si një person me origjinë shqiptare. Pra edhe nga kjo anë ajo ishte periferike. Kudo që shkojmë ne, sjellim pak tokë, si ai filizi dhe kudo që mbillemi, ajo periferi, në rastin e Nënë Terezës, shqiptarizmi është gjithmonë atje, i pranishëm. Libri analizon familjen e Nënës, që ishte tradicionale por edhe jotradicionale në të njëjtën kohë, vlerat e periferive. Nga ana teologjike për shembull edhe Jezusi ishte periferik, ai erdhi nga Nazarethi. Në Ungjillin e Gjonit shtrohet pyetja “se ç’gjëra të mira vijnë nga periferia”. Përgjigja që libri im jep është: Po, shumë gjëra të mira vijnë nga periferia.
Zëri i Amerikës: Çfarë e bën këtë lloj këndvështrimi, ose këtë mënyrë të jetuari, të besuari, universale, jo vetëm për botën katolike, por për njerëzimin në përgjithësi, sidomos në kushtet e sotme?
Prof. Ines Murzaku: Të varfrit, ata që janë të përjashtuar, emigrantët, njerëzit me ngjyrë tjetër, etnicitet tjetër, njerëzit që flasin me një theks të huaj… nuk ka kufi për këta njerëz, pra janë unversalë, si të thuash. Dhe shumë më më bëjnë pyetjen, përfshirë studentët e mi: “Çfarë do të thoshte Nënë Teresa për këtë?” Ne jemi në një pandemi, në një situatë shumë të rëndë botërore. Dhe kjo pandemi solli në vëmendje të gjithë këta njerëz që humbën punën, njerëz që kanë vdekur, njerëz që kanë humbur kursimet e tyre, njerëz që nuk kanë mundësi të kurohen. Çfarë do të bënte Nënë Tereza? Jam shumë e sigurt që ajo dhe motrat do të shkonin dhe do të ndihmonin ata që janë të vetëm, të mbyllur – dhe e kam fjalëm këtu për të moshuarit. Unë e konsideroj mesazhin e Nënë Terezës për këta periferikë, shumë aktual dhe të aplikueshëm.
Zëri i Amerikës: Çfarë do t’u thoshte ajo njerëzve të dëshpëruar në kushte të tilla përpara një sfide të jashtëzakonshme që e gjithë bota po e përballon sot?
Prof. Ines Murzaku: Nënë Tereza ishte një grua aktive. Ajo gjithmonë mendonte se si ta zgjidhte problemin, nuk i prezantonte problemet si të pazgjidhshme por gjithmonë aktive dhe me një inteligjencë të jashtëzakonshme. Çfarë do të bënte Nënë Tereza? Ndihmën, në radhë të parë, por edhe buzëqeshjen. Nëna kishte sy të jashtëzakonshëm dhe e kam studiuar shumë mënyrën se si ajo qeshte me sy. Dhe e kam menduar në fakt sepse tani ne vëmë maska. Pra si do të ishte mënyra e komunikimit? Ajo do të komunikonte dhe do të qeshte me sy. Dhe Nënë Tereza jep një këshillë shumë të rëndësishme.Do t’i ndihmonte njerëzit dhe do ta bënte një gjë të tillë me një buzëqeshje. Ajo thoshte gjithmonë: qeshni pesë herë në ditë, por qeshjuni njerëzve që nuk i doni. Është e vështirë ta mendosh.
Në fakt psikologët e kanë studiuar këtë sepse Nëna shkoi 50 vjet në atë natën shpirtërore, por ajo asnjëherë nuk e humbi buzëqeshjen nga sytë.
Zëri i Amerikës: Kjo teori e periferive të vjen ndër mend edhe duke pasur parasysh ngjarjet e fundit në Shtetet e Bashkuara ku mund të thuhet se grupet që kanë dalë në protesta janë në periferi të shoqërisë. Si mund ta interpretojmë këtë mënyrë të shpjeguari të jetës së Nënë Terezës në këto kushte?
Prof. Ines Murzaku: Nënë Tereza do të ishte pjesë e këtyre periferikëve. Për Nënë Terezën, nuk kishte një person të një feje apo ngjyre tjetër, apo race tjetër, apo etniciteti tjetër. Për Nënë Terezën gjëja themelore ishte njeriu dhe nëqoftëse një njeri ishte në periferi, ishte shok apo shoqe e Nënë Terezës dhe ajo do bënte ç’është e mundur që të ndihmonte periferikët. Për atë qenia kryesore ishte njeriu, njeriu si krijesë, si një qenie që ka të drejta dhe kur këto të drejta i mohoheshin, Nëna ishte gjithmonë me periferikun.
Zëri i Amerikës: Disa nga këto situata, krijojnë shqetësim sepse mes vetë grupeve të ndryshme të njerëzve po krijohen përçarje për shkak të mendimeve të ndryshme, ideologjive të ndryshme. Nga studimet tuaja si mund të na informojë përvoja e kaluar për t’i kapërcyer këto ndasi në shoqëritë tona?
Prof. Ines Murzaku: Bëj gjëra të vogla me shumë dashuri, ishte formula e saj. Si mund ta kuptojmë këtë? Fillo nga familja, duaje familjen, pastaj tek komshiu, duaje komshiun. Këtë do të bënte ajo. Ajo nuk donte të përzihej me ideologji, nuk donte të përzihej me politikë. Për Nëntë Terezën, ajo thoshte “Çfarë do të bëj unë për të bërë një ndryshim të vogël dhe nga ajo e vogla fillon diçka më e madhe”. Pra bëni gjëra të vogla me shumë dashuri është mesazhi i saj. Dhe kjo Nënë që edhe nga trupi ishte e vogël, arriti gjëra shumë të mëdha me këtë metodologji. Dhe nga e mësoi këtë? Nga periferia. Ballkani dhe ne si shqiptarë kemi shumë për të ofruar. Ajo i kishte mësuar të gjitha në laboratorin e Ballkanit. Ishte ndeshur me fe të ndryshme, kishte shumë shokë myslimanë, ortodoksë, njerëz të etnive të ndryshme.
Zëri i Amerikës: Le të flasim për një temë që ka qenë në qendër të vëmendjes këto ditë. Hagia Sofia e famshme në Turqi, pas shumë vjetësh si muze u kthye në një xhami. Si e shikoni ju një veprim të tillë?
Prof. Ines Murzaku: Unë e interpretoj në dy mënyra: Është një mohim i historisë, rishkrim i historisë dhe e dyta që mendoj se është shumë e rëndësishme është politika, manipulimet politike të historisë. Erdogani mendon që kjo është një fitore, por në fakt nëqoftëse shikon se si do të jetë e ardhmja, kjo lë shumë për të dëshiruar, sepse Hagia Sofia ishte një monument me një histori të jashtëzakonshme. Dhe nëse flasim për ekumenizëm dhe marrëdhënie mes myslimanëve dhe të krishterëve, Hagia Sofia kishte shumë për të ofruar. Ajo u ndërtua në 537-ën. Perandori bizantin, Xhustiniani i Parë, arriti të bashkonte Romën e Vjetër me Romën e Re dhe ndërtoi këtë tempull kaq të madh, kaq të bukur edhe si shenjë të këtij uniteti të dy pjesëve të Perandorisë Romake. Ajo ishte për 916 vjet një bazilikë katolike, ortodokse, për 500 vjet myslimane dhe pastaj u bë muze. Muzeu tregonte një histori dhe njerëzit e duan atë histori, sepse ka shumë vlerë që historia të mos përsëritet dhe Hagia Sofia ishte një mësuese e kësaj historie të Perandorisë Bizantine, asaj Otomane, të Ataturkut. Nga ana politike kjo tregon që Erdogani po ikën krejtësisht nga kemalizmi, nuk ka më ato idetë e Ataturkut, i cili donte ta bënte Turqinë, një Turqi evropiane. Për mua si historine kishtare, ky është një veprim fatal dhe do të ketë pasoja për Erdoganin, por edhe për Turqinë. Dhe duhet ta dimë që jo të gjithë turqit mendojnë si ai dhe jo të gjithë turqit janë me këtë frymë konservative, për shembjen e këtyre tempujve.