Idetë për korrigjim të kufirit ose shkëmbim të territoreve mes Kosovës dhe Serbisë nuk janë serioze, tha analisti dhe publicisti Veton Surroi. Në një intervistë për Zërin e Amerikës, ai theksoi se legjitimiteti i këtyre ideve në rrafshin ndërkombëtar në masë të madhe ka vdekur. Analisti i njohur thotë se ardhmëria e procesit negociator me Serbinë kërkon ndërtim e një konsensusi në Kosovë.
Zëri i Amerikës: Zoti Surroi, një reagim të shpejtë ju lutem për atë që po ndodh në Veriun e Kosovës, ku për të dytën ditë janë mbyllur të gjitha dyqanet, me arsyen se tarifat e vendosura nga qeveria e Kosovës për mallrat serbe, kanë shkaktuar mungesë të prodhimeve themelore. Autoritetet serbe thonë se veriu është në “prag të krizës humanitare”, ndërsa ato të Kosovës e quajnë këtë lojë të Beogradit. A është vërtet një intrigë e Beogradit?
Veton Surroi: Është një kërkesë e cila shkon në absurdin e madh që të detyrojë serbët e Kosovës, që ta etnifikojnë edhe qumështin edhe kosin. Pra qumështi duhet të jetë detyrimisht serb dhe kosi po ashtu. Nuk bën të konsumosh qumësht dhe kos slloven, maqedon apo kosovar në përgjithësi. Kështu që është një situatë e cila jo vetëm është provokim, por shkon deri në nivelin e absurdit.
Zëri i Amerikës: Zoti Surroi, procesi i bisedimeve Kosovë – Serbi është plotësisht i bllokuar dhe qëndrimet e palëve bënë që të dështojë edhe një nismë e kancelares gjermane Merkel dhe presidentit francez Macron për ripërtëritjen e procesit. Cila sipas jush është rrugëdalja?
Veton Surroi: Është fundi i procesit që ka nisur në Bruksel. Ai proces ndonëse ka patur disa rezultate fillestare, në masë të madhe ka qenë i keq dhe i dëmshëm, posaçërisht me nënshkrimin që bëri zoti Thaçi për autonominë territoriale të serbëve të Kosovës. Ky proces pastaj degradoi në përfundimin po ashtu të keq që ishte legjitimimi i çështjes së këmbimit të territoreve. Për fat të mirë ky proces mbërriti në fundit e vet të natyrshëm. Dhe ajo që shohim tash është një lloj periudhe përgatitore për një proces më serioz.
Zëri i Amerikës: Pas takimit të Berlinit në fund të muajit prill u tha se “kanë vdekur idetë për prekje të kufijve”, megjithatë presidenti serb Vuçiç thotë se nuk do ta njohë Kosovën në kufijtë aktualë ndërsa presidenti Thaci sërish ngul këmbë në kërkesat për bashkimin e Luginës së Preshevës me Kosovën. Si i shihni ju këto qëndrime?
Veton Surroi: Nuk janë serioze. Idetë natyrisht nuk vdesin, ato gjithmonë janë aty. Por legjitimiteti i këtyre ideve, legjitimiteti ndërkombëtar në masë të madhe ka vdekur. Kosova e ka një ardhmëri evropiane dhe do të akomodohet brenda kontekstit evropian me ide evropiane dhe jo me ide anti-evropiane. Ideja e këmbimit të territoreve është një ide e cila e ka burimin fillimisht në Beograd dhe ka një mbështetje apo një lidhje të drejtpërdrejtë me Moskën. Është tendenca e destabilizimit të Evropës dhe kundër zgjerimit të perëndimit në Ballkan.
Zëri i Amerikës: Gjykata Kushtetuese e Kosovës e shpalli jo kushtetues ligjin e Kosovën për delegacionin shtetëror për bisedimet me Serbinë dhe kjo i dha fund këtij delegacioni. Ku jemi tani?
Veton Surroi: Ai delegacion edhe ashtu nuk kishte krijuar një konsensus në shoqëri. Nuk kemi pasur pjesmarrjen e Vetëvendosjes dhe të Lidhjes Demokratike të Kosovës. Ardhmëria e procesit negociator kërkon ndërtim e një konsensusi në Kosovë dhe besoj që kjo do të jetë shtytje e mëtejshme që të mos ketë më rrugë alternative, por të kërkohet një rrugë e cila është e drejtë dhe e nevojshme për Kosovën dhe kjo është ajë që Kosova të përfaqësohet në nivel institucional. Por ai nivel institucional të ketë një përkrahje tërësore të spektrit politik kosovar.
Zëri i Amerikës: Kemi parë një mungesë uniteti edhe tek komuniteti ndërkombëtar rreth procesit të bisedimeve. Ju keni thënë se duhen parime të tjera negociatore. Cilat janë ato parime?
Veton Surroi: Unë mendoj se jemi duke përjetuar periudhën kur në formë intensive diplomacitë perëndimore janë duke ndërtuar këto parime. Është momenti kur Kosova të mund të japë ide e të zhvillojë një komunikim të drejtpërdrejtë me kancelaritë duke dhënë propozime dhe sygjerime mbi kornizën e mundëshme të procesit negociator.
Zëri i Amerikës: Por karrota kryesore në këtë proces është integrimi evropian, por a mund të jetë tërheqëse kjo ide kur Bashkimi Evropian është vetë thuajse në njëfarë kaosi dhe i lodhur nga procesi i zgjerimit?
Veton Surroi: Karrota kryesore për Kosovën është që ta përfundojë konfliktin me Serbinë. Edhe për Serbinë është e njëjta. Nuk mund të jetojmë në konflikt të përhershëm. Nuk mund të jetojmë në një gjendje ku nuk kanë mbaruar gjithë ato gjëra të cilat kanë ndodhur në gjithë këto vite. Pra, duhet t’i japim fund kësaj, dhe ky duhet të jetë investimi më i madh, investimi në paqe. Pastaj ky investim në paqe do të shpërblehet me një formë më të intensifikuar të lirisë së komunikimit, të lirisë së komunikimit brenda Evropës. Unë besoj që do të gjendet forma që do të tërhiqet, apo do të shtyhet më tutje ideja evropianiste në Kosovë.
Zëri i Amerikës: Kaotike edhe gjendja në Shqipëri. Ju u shprehët kohët e fundit me një frazë interesante. Thoni se fëmijët shqiptarë të lindur më 1989 ende vijojnë të jetojnë me dilemën e parë të prindërve të tyre; me dilemën fillestare nëse do të jenë në gjendje të organizojnë zgjedhje të lira. Për çfarë flet kjo situatë paradoksale në Shqipëri? Pra, kur Shqipëria edhe pas tre dekadash paraqitet me institucione kaq të dobëta dhe kaq konfuze, që kundërshtojnë njëri-tjetrin.
Veton Surroi: Është për të ardhur keq që ekziston një polarizim i këtillë në Shqipëri, i cili nuk po e lejon vendin. Ekziston një mungesë përbashkësie, rreth një ideje të avancimit të shtetit. Pra, kemi të bëjmë me vënien në pikëpyetje të legjitimitetit të demokracisë në Shqipëri. Një pyetje e cila me të drejtë shtrohet. Por, për fat të keq po shtrohet edhe legjitimeti i shtetit, i institucioneve shtetërore. Dhe kjo gjendje tejkalohet vetëm në një mënyrë, që të arrihet një përbashkësi, e cila rrjedh nga një proces dialogues me një kornizë shumë më të gjerë. Me një kornizë e cila nuk analizon vetëm zgjedhjet, apo këtë datë zgjedhjesh, por e analizon shtetin si të tillë. Çka është e nevojshme që të ndryshojë në këtë shtet, në kornizën e vet kushtetuese, në ligjet e veta zgjedhore të tjera. Dhe ky të jetë prodhim autentik i një dialogu demokratik të brendshëm, i cili pastaj prodhon një ide të një Shqipërie evropiane. Dhe nuk mundet që çdo cikël zgjedhor të prodhojë dilemën e vitit 1989. Pse shqiptarët të jenë populli, pse 30-vjeçarët shqiptarë, të jenë të vetmit në Evropë nga Lisbona deri në Talin që vënë në pikëpyetje legjitimitetin e zgjedhjeve të tyre.
Zëri i Amerikës: Ka ide të ndryshme. Disa thonë që ndërkombëtarët duhen të jenë pjesë më e madhe e procesit, të tjerë thonë të kundërtën. Juve ç’mendoni?
Veton Surroi: Unë mendoj se duhet të ketë një vullnet autentik të shqiptarëve, të palëve politike, të shoqërisë civile, të figurave intelektuale, të cilat duhet të marrin pjesë në një aktivitet, i cili u përket shqiptarëve. Nuk është çështje e misioneve fluturuese ndërkombëtare, të cilat vijnë, japin zgjidhje të shpejta dhe pastaj largohen. Me ato zgjidhje duhet të jetojnë shqiptarët vetë.