Toby Vogel, ekspert në Këshillin e Politikave të Demokratizimit, tha në një intervistë me Zërin e Amerikës se nuk pret fillim të shpejtë të bisedimeve Kosovë – Serbi, por e cilësoi inkurajues angazhimin e shteteve të fuqishme të BE-së për një proces negociatash ndryshe nga ai që ishte ndërmjetësuar nga ish shefja e politikës së Jashtme të BE-së, Federica Mogherini.
Zëri i Amerikës: Gjermania dhe Franca u bënë thirrje Kosovës dhe Serbisë që të vazhdojnë bisedimet e lehtësuara nga Bashkimi Evropian sa më parë. Cilat janë gjasat për një rifillim të shpejtë të tyre?
Toby Vogel: Ka dy gjëra këtu. E para, qartazi është e mirëseardhur që Franca dhe Gjermania po punojnë se bashku për të çuar përpara interesat e BE-së dhe në këtë rast po ashtu interesat e Serbisë dhe Kosovës në rrugën e tyre drejt anëtarësimit në BE. Çështja tjetër është se Kosova ka një qeveri në detyrë, ndërsa Serbia ka zgjedhje më 21 qershor në të cilat nuk presim ndonjë befasi të veçantë, por do të ketë një shtyrje deri në rifillimin e bisedimeve. Nuk do të prisja një fillim të menjëhershëm të tyre. Më e rëndësishme sesa nëse do të fillojnë javën e ardhshme, muajin e ardhshëm apo pas dy muajsh është kuadri i këtyre bisedimeve. Mendoj se është inkurajuese të shohësh zyrtarët më të lartë të Bashkimit Evropian dhe vendet anëtare të përfshira në bisedime duke e bërë të qartë se disa nga idetë që janë hedhur gjatë bisedimeve të udhëhequra nga ish shefja e politikës së Jashtme, Federica Mogherini nuk çojnë gjëkundi. Çështje tjetër është roli i Shteteve të Bashkuara, mbase edhe Rusisë në tërë këtë. Deri tani BE-ja është përpjekur të jetë në ulësen e parë. Nuk jam i sigurt se deri në çmasë do të jetë e mundur tash e tutje sepse kemi një administratë agresive amerikane që po e hap rrugën e saj me mbështetjen e grupeve të caktuara në Kosovë.
Zëri i Amerikës: Ministrat e Jashtëm franko-gjerman thanë në një shkrim të përbashkët se bisedimet duhet të çojnë në “një marrëveshje e qëndrueshme, gjithëpërfshirëse dhe ligjërisht detyruese ndërmjet Kosovës dhe Serbisë”. Disa nga analistët në Kosovë thonë se kjo tingëllon si një hyrje në një proces të pafund. A ka rrezik për një stërzgjatje të tillë?
Toby Vogel: Shikoni, ekziston rreziku që e gjithë kjo të shndërrohet në një proces të pafund, absolutisht. Kjo nuk mund të përjashtohet si mundësi. Megjithatë, mendoj se ka një pajtim nga të gjitha palët e përfshira se kjo nuk do të ishte e dëshirueshme, nuk mendoj se kushdo do të donte ta zvarrisë këtë proces pafundësisht, ose edhe për 10 vjet. Çështja më e rëndësishme për mua është së pari roli i Shteteve të Bashkuara, të cilat janë duke shtyrë procesin në anën e kundërt nga zvarritja, ato janë duke synuar arritjen e shpejtë të një marrëveshjeje, sepse nuk ju bën shumë përshtypje për zbatimin dhe as për qëndrueshmërinë e marrëveshjes. Për SHBA-të, të rëndësishme janë nënshkrimet në një copë letër. Dhe së dyti, qasja e udhëheqjes së Serbisë, të cilën qasje do të mund ta vëzhgojmë në të vërtetë më nga afër vetëm pasi të kenë filluar bisedimet. A synon udhëheqja e Serbisë një marrëveshje të shpejtë? A dëshiron zvarritje të procesit, sepse nëse e kanë këtë synim, mund ta bëjnë dhe nuk ka kush t’i detyrojë që të mos e zvarrisin.
Zëri i Amerikës: Presidenti i Kosovës, Hashim Thaçi, deklaroi se nuk do të përfshihet në një proces bisedimesh të udhëhequr nga i dërguari i posaçëm i BE-së, Miroslav Lajçak, duke nënvizuar se të dy negociatorët evropianë, Josep Borrell dhe zoti Lajcak janë nga vendet që nuk e njohin pavarësinë e Kosovës. Si e vlerësoni një koment të tillë?
Toby Vogel: Po e hedh një hap prapa – mendoj se emërimi i Lajçakut ka qenë një gabim strategjik nga ana e Bashkimit Evropian, fillimisht për shkak të arsyeve të cilat i ka shpërfaqur presidenti. Është e çuditshme të kesh dy zyrtarë të lartë të Bashkimit Evropian në Kosovë, të cilët vijnë nga një numër shumë i vogël i vendeve anëtare të BE-së që nuk e njohin pavarësinë e Kosovës. Është e çuditshme dhe zgjedhje e gabuar. Megjithatë, arsyeja pse Thaçi është duke e kundërshtuar Lajçakun edhe publikisht, nuk ka të bëjë me faktin nëse Sllovakia ose Spanja e kanë njohur Kosovën, por ka të bëjë me qëndrimin e qartë dhe të palëkundur të Lajçakut kundër idesë së shkëmbimit të territoreve. Komenti im i vetëm ndaj deklaratës së Thaçit është se ai në fakt nuk do të duhej të jetë i përfshirë në dialog, sepse kjo detyrë i takon kryeministrit. Rikujtojmë se dialogu ka nisur me kryeministrat e të dyja vendeve dhe këta kryeministra u bënë presidentë ndërkohë dhe përnjëherësh dialogu zhvillohej nga presidentët. Kjo në fakt është pasqyrim i pushtetit të personalizuar, dhe jo i institucioneve të caktuara, dhe mua më ka befasuar edhe fakti se BE-ja është pajtuar me këtë, sepse kësisoj i është dhënë mbështetje idesë se dialogu ka të bëjë me fuqinë e pushtetit dhe jo me strukturat e qeverisjes. Sidoqoftë, tash jemi në një pikë kur është e qartë se është kryeministri i Kosovës ai që duhet të udhëheqë delegacionin dhe i cili duhet të pasqyrojë konsensusin e gjerë në parlament për të kundërshtuar shkëmbimin e territoreve. Shkëmbimi i territoreve natyrisht nuk është çështja e vetme në tryezë, ç’është e vërteta as që do të duhej të ishte në tryezë.. Ka shumë çështje të vështira, të cilat kërkojnë zgjidhje dhe mendoj se kjo e bën edhe më të rëndësishme për njerëzit, të cilët janë drejtpërdrejt të përfshirë në këto bisedime, që ta dinë se çfarëdo marrëveshjeje që arrijnë në tryezën e negociatave, ajo duhet ta ketë edhe legjitimitetin e elektorateve. Natyrisht, nga ana e Serbisë pritet një qëndrim në raport me njohjen e Kosovës dhe ne nuk mund të presim që opinioni në Serbi të jetë entuziast mbi këtë çështje, por mendoj se në Kosovë situata është ndryshe. Kosova është demokraci plotësisht e funksionalizuar, sapo mbajti zgjedhje, dhe atje situata është pak më ndryshe.
Zëri i Amerikës: Përmendët dallimet ndërmjet BE-së dhe Shteteve të Bashkuara rreth bisedimeve. Cilat mund të jenë pasojat për Kosovën nga këto dallime?
Toby Vogel: Mendoj se në kontekstin historik, Ballkani ka qenë gjithmonë në gjendje më të mirë atëherë kur Bashkimi Evropian dhe Shtetet e Bashkuara shkonin në drejtimin e njëjtë. Nuk është kështu më tash e disa vjet dhe posaçërisht jo në raport me çështjen e Kosovës. Dhe normalisht, ironia këtu edhe qëndron në faktin se Kosova është vendi më pro-amerikan që unë njoh, për arsye me vend. Por, administrata e Trumpit është duke e detyruar Kosovën t’i hyjë një situatë në të cilën nuk do të duhej të ishte fare, duke ia zhvlerësuar kësisoj edhe pozicionin negociues. Kjo nuk është duke ndihmuar fare dhe populli në Kosovë duhet ta kuptojë që pozicioni amerikan ka pak të bëjë me substancën dhe specifikat e situatës. Kjo ka të bëjë më shumë me politikën ndërkombëtare dhe diplomacinë, kjo mes tjerash është edhe mundësia për të treguar muskujt, në një situatë për të cilën BE-ja mendon se do të duhej të ishte e saj për ta menaxhuar. Tani, nëse BE-ja ka arritur ta menaxhojë në të kaluarën, kjo edhe mund të jetë e debatueshme. Unë personalisht mendoj se nuk ka qenë gjithmonë në nivel. Saga me liberalizimin e vizave është mbase shembulli që më së miri ilustron mungesën e aftësive dhe shkurtpamësinë strategjike të BE-së, e ka dëmtuar tej mase besueshmërinë e BE-së në sytë e qytetarëve të zakonshëm të Kosovës, të cilët tani pyesin pse Bjellorusia mund të gëzojë vizat, e ne jo?. Dhe kjo, pavarësisht nga përmbushja e të gjitha kushteve, dhe kritereve, nën rrethana shumë të vështira. Pozicioni i SHBA-së, duke ndërhyrë në një situatë të këtillë me synimin për të arritur një marrëveshje të shpejtë, bazuar në parimet që shkojnë kundër vlerave evropiane, është shumë shqetësues në historinë e këtij konflikti.
Zëri i Amerikës: Diplomatët amerikanë, përfshirë ambasadorin Richard Grenell, i dërguar i posaçëm i presidentit Trump për bisedimet Kosovë-Serbi kanë pohuar se nuk ka një plan të fshehtë, nuk ka një marrëveshje të fshehtë për ndarjen e Kosovës. Pra ku është dallimi?
Toby Vogel: Unë i besoj kur thotë që s’ka marrëveshje në kuptimin që nuk ka marrëveshje, pikë së pari. Së dyti, nuk ka fshehtësi këtu, protagonistët kanë folur shumë hapur për këtë punë. Presidenti Thaçi, presidenti Vuçiç, kanë folur publikisht për këtë çështje, ata mendojnë se kjo është mënyra për të ecur përpara. Çka domethënë shkëmbimi i territoreve apo korrigjimi i kufijve apo demarkacioni – sido që duan ta quajnë – a e përfshinë Luginën e Preshevës, cilën pjesë të saj e përfshin, cilat janë specifikat? Askush nuk e di. Në këtë kuptim, nuk kam dyshim se Grenell po thotë të vërtetën, kur thotë se s’ka marrëveshje të fshehtë. Këtu në fakt qëndron edhe problemi, unë këtu kam telashe me këtë idenë e shkëmbimit të territoreve, sepse nuk mendoj për asnjë minutë se do të jetë e lehtë të arrihet një marrëveshje specifike dhe nuk besoj për asnjë sekondë se kjo do të ishte një marrëveshje e lehtë për t’u zbatuar. Nëse kjo është zgjidhje e shpejtë, unë nuk e shoh si zgjidhje fare dhe aq më pak të shpejtë.
Zëri i Amerikës: Normalizimi i marrëdhënieve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë është një nga kushtet kryesore për anëtarësimin e të dyja vendeve në BE. Por, në samitin e Zagrebit në fillim të këtij muaji, BE-ja shmangu madje edhe përmendjen e fjalës “zgjerim” me Ballkanin Perëndimor. Sa e dëmton një qasje e tillë besueshmërinë e BE-së në rajon?
Toby Vogel: E dëmton në masë të madhe natyrisht. Në rastin e Serbisë, arsyeja pse procesi i anëtarësimit është zvarritur aq gjatë, është e qartë – po të donte Serbia të ecë më shpejtë në këtë rrugëtim, ka mundur të bëjë më shumë për ta arritur synimin. Dhe i dimë të gjithë ku janë pengesat, janë çështje që kanë të bëjnë me sundimin e ligjit, liritë themelore, drejtësia, etj., çështje të cilat janë plotësisht kompetencë e Serbisë. Por, është gjithashtu e vërtetë, që në BE, zgjerimi është zbehur si koncept për gjashtë vendet e Ballkanit Perëndimor, fillimisht për shkak te vetove në nivel kombëtar. E pamë se ç’ndodhi me nisjen e negociatave për anëtarësim të Maqedonisë së Veriut dhe Shqipërisë, të cilave negociata Franca u vuri veto disa herë. Nuk ka asnjë garanci që Franca, ose Austria, ose Holanda, ose cilido vend tjetër anëtar i BE-së, të mos sillet njësoj me Serbinë ose Kosovën ose vendet tjera të Ballkanit Perëndimor. Besueshmëria e procesit është dëmtuar shumë dhe natyrisht, kjo paraqet një problem sepse kjo është ‘karota’ kryesore, që evropianët kanë në duar për ta bindur Kosovën dhe Serbinë për të arritur zgjidhjen përfundimtare.
Zëri i Amerikës: Nga pikëpamja juaj cila duhet të jetë marrëveshja përfundimtare ndërmjet Kosovës dhe Serbisë?
Toby Vogel: Lexova në një të përditshme serbe ditë më parë se qëndrimi i Kosovës është ‘duam Serbinë të japë gjithçka, por ne nuk japim asgjë’. Mendoj se në thelb, ky edhe mund të jetë përshkrim i saktë, sepse ajo që Serbia duhet të japë, është çështje e madhe atje, është çmimi më i madh – njohja e Kosovës. Argumenti i Serbisë është ‘duam diçka në këmbim’, dhe është e qartë se flitet për veriun e Kosovës. Këtu në fakt e ka burimin ideja e shkëmbimit të territoreve. Por, mendoj se është koha e fundit që Serbia ta njohë Kosovën - Kosovën nuk e ka më, nuk do të kthehet më nën kontrollin e Serbisë, nuk do t’i kthehet sovranitetit të Serbisë, dhe arsyeja kryesore për të gjitha këto është sjellja e Serbisë në Kosovë. Jeta nën pushtetin e Serbisë ka qenë e padurueshme për pothuajse të gjithë në Kosovë dhe ky realitet ka qenë i tillë për dekada me radhë. Nuk është gjë e re kjo e cila ndodhi dje. Kërkesa e thjeshtë për Serbinë është që ta njohë realitetin. Dhe mendoj se është e rëndësishme që Serbia ta njohë Kosovën në këtë frymë, në këto kushte. Çdo marrëveshje, që nuk e ka më vete njohjen eksplicite nga ana e Serbisë, por përmban fjalor të ndërlikuar juridik, nuk do të ketë sukses, jo vetëm për arsye politike dhe simbolike, por edhe për arsye praktike. Për Kosovën është shumë me rëndësi të bëhet anëtare e Kombeve të Bashkuara dhe mekanizmave tjerë ndërkombëtarë, dhe kjo mund të ndodhë pa pengesa, vetëm nëse ekziston njohja e plotë nga Serbia, por edhe nga vendet tjera siç është Rusia dhe Kina.
Zëri i Amerikës: Ndonëse vendet e Ballkanit Perëndimorë përsërisin dëshirën për anëtarësim, ka edhe agjenda të tjera në rajon sikurse në Serbi ku ka një përfshirje të thellë të Rusisë dhe Kinës. Nga pikëpamja juaj kush është lojtari më i fuqishëm në rajon: Shtetet e Bashkuara, BE-ja, Rusia, Kina...?
Toby Vogel: Është pyetje shumë e vështirë. Në rrafshin diplomatik, aktualisht do të thosha që SHBA-të kanë kapacitetin për të formësuar rezultatet në mënyrë dramatike, sikur që ishte rasti me shkarkimin e qeverisë Kurti. Shkarkimin e ka dirigjuar Uashingtoni, me ndihmën e disa partive në Kosovë. Nuk do ta zhvlerësoja as fuqinë personale të kancelares Merkel, te udhëheqësit në rajon. E dini, kur kancelarja Merkel e thërret dikë në telefon, ata në anën tjetër të linjës dëgjojnë. Në kuptimin praktik, do të thosha që kinezët janë pozicionuar mirë, sepse kanë gjithë këto projekte të infrastrukturës që po zhvillojnë në gjithë Ballkanin, përfshirë vendet anëtare të BE-së. Ata janë duke vënë në jetë një infrastrukturë, përmes të cilave realizojnë borxhe që ofrojnë një shkallë ndikimi, edhe pse deri tash janë përmbajtur nga shfrytëzimi i këtij ndikimi në rrafshin politik apo diplomatik, por kjo mund të ndryshojë.
Facebook Forum