Dr. Majda Ruge, eksperte në Këshillin Evropian për Marrëdhëniet me Jashtë thotë se është çështje interpretimi nëse marrëveshja Kosovë-Serbi mund të quhet sukses apo dështim. Ajo thotë se megjithë entusiazmin e shprehur nga BE dhe SHBA, retorika, sidomos nga presidenti serb Aleksandar Vuçiç nuk lë shumë hapësirë për optimizëm. Në një intervistë për Zërin e Amerikës, ajo thotë se pa një rol me peshë të Evropës dhe SHBA-së, procesi i normalizimit do të vazhdojë të jetë i vështirë.
Zëri i Amerikës: Zonja Ruge, fillimisht desha të marr mendimin tuaj për marrëveshjet mes Kosovës dhe Serbisë. Çfarë mendoni se realizojnë ato dhe çfarë vjen më pas?
Majda Ruge: Është e vështirë të thuash se sa përbëjnë arritje këto marrëveshje, duke qenë se nuk mund të thuash se ato kanë dështuar, sepse asgjë nuk është nënshkruar.
U bënë dy takime, një në Bruksel, një në Ohër dhe janë paraqitur dy dokumente: Marrëveshja kryesore, e cila në thelb parashtron elementët kyç të normalizimit të marrëdhënieve ndërmjet Serbisë dhe Kosovës dhe aneksi i zbatimit, i cili parashikon se si do të zbatohet marrëveshja dhe hapat që duhet të ndërmerren nga të dyja palët. Asnjëri prej tyre nuk është nënshkruar dhe pas dy takimeve, presidenti i Serbisë Vuçiç ka deklaruar se nuk ka nënshkruar asgjë dhe nuk planifikon ta bëjë një gjë të tillë dhe ka shprehur nga njëra anë pakënaqësinë me disa dispozita. dhe nga ana tjetër ka këmbëngulur se para se të angazhohet për çdo gjë, duhet të formohet Asociacioni i Komunave me shumicë serbe.
Nga ana tjetër, dhe këtu varet nga interpretimi nëse bëhet fjalë për sukses apo dështim, përfaqësuesit e Shteteve të Bashkuara dhe BE-së e kanë paraqitur atë si sukses dhe pretendojnë se fakti që këto marrëveshje nuk janë nënshkruar nuk do të thotë se kanë dështuar.
Mendoj se një nga arsyet pse ata u trajtuan si sukses të mundshëm është sepse hapi tjetër është që BE-ja të inkorporojë dispozitat e kësaj marrëveshjeje në nenin 35, që është pjesë e kornizës së negociatave me Serbinë.
Dhe mendoj se nëse je optimist siç janë mesa duket zoti Borrell dhe qeveria amerikane, atëherë mendoj se kjo do të bëhet pjesë e kushteve për Serbinë dhe Kosovën në bisedimet e tyre të anëtarësimit.
Kosova padyshim është shumë larg kësaj, por (zbatimi i marrëveshjes) po bëhet një kusht i detyrueshëm për Serbinë që të përparojë në rrugën e negociatave me BE-në.
Prandaj pyetja është se cili skenar të duket më realist: a bëhet fjalë për dështim, duke pasur parasysh retorikën e udhëheqësve veçanërisht të Aleksandar Vuçiçit, i cili në thelb ka thënë se kjo marrëveshje nuk është arritur apo duhet marrë për bazë interpretimi i Bashkimit Evropian dhe Shteteve të Bashkuara, sipas së cilit tani që është bërë pjesë e kornizës së negociatave, kjo do ta shtyjë në mënyrë të pashmangshme Serbinë të angazhohet në përmbushjen e këtyre dispozitave?
Unë kam prirjen të jem më shumë nga ana pesimiste në këtë rast.
Që kjo marrëveshje të bëhet pjesë e nenit 35, ajo duhet të miratohet nga të gjitha vendet anëtare të BE-së, gjë që unë supozoj se do të ndodhë.
Por duhet të kemi parasysh se procesi i anëtarësimit ka zgjatur kaq shumë dhe ne nuk kemi parë shumë lëvizje nga BE-ja apo inkurajim për udhëheqësit apo popullatën që të besojnë se ekziston një perspektivë e besueshme anëtarësimi.
Unë mendoj se Aleksandar Vuçiç po blen kohë. Ai nuk po e refuzon (marrëveshjen) drejtpërdrejt, por po blen kohë në mënyrë që të zgjasë këto negociata, të ketë takime të mëtejshme që përfundojnë pa nënshkrim, dhe pastaj të presë dhe të shohë se çfarë do të ndodhë me zgjedhjet e vitit 2024 në SHBA, me shpresën për një rikthim të mundshëm të një administrate republikane që ai mendon se ndoshta do të ishte shumë më e butë ndaj qëndrimit të Serbisë dhe shumë më e ashpër ndaj kryeministrit të Kosovës, Albin Kurti.
Zëri i Amerikës: Dhe nëse e shohim situatën siç e shpjeguat ju, dhe me palët që që zgjedhin ta vënë theksin tek ato pjesë të marrëveshjes dhe udhërrëfyesit që u interesojnë, ku gjendemi? Çfarë ndodh tani, duke pasur parasysh që si BE dhe SHBA kanë thënë se palët duhet të përfitojnë nga rasti që Perëndimi është aq i angazhuar?
Majda Ruge: Nuk ka asnjë të ardhme të vetme, ka variante të ndryshme të së ardhmes në varësi të veprimeve që ndërmarrim sot. 7:30 Pra, çka do të ndodhë, mendoj se në një masë të madhe do të varet nga qasja dhe taktikat e përfaqësuesve të Bashkimit Evropian, SHBA-së dhe Gjermanisë. Mendoj se ajo që mund të themi është se ka disa pengesa, padyshim.
Presidenti i Serbisë Vuçiç po këmbëngul për diçka që kryeministri Kurti nuk është gati ta japë në atë formë që është formuluar. Mënyra se si e ka përshkruar presidenti Vuçiç Asociacionin e Komunave Serbe është një konstrukt administrativ shumë i fortë, me nivele kompetencash që mund të çojnë në bllokime dhe mosfunksionim.
Kryeministri Kurti ka thënë disa herë se është i hapur të flasë për një nivel autonomie, por jo për struktura me bazë etnike. Kështu që unë mendoj se tashmë në këtë fazë është mjaft e qartë se kur flasim për të ashtuquajturin Asociacion, nuk ka diskutim që ekzistojnë dy perceptime të ndryshme se si duhet të jetë dhe çfarë niveli kompetencash duhet te ketë.
Dhe unë mendoj se kjo do të jetë pengesa e parë, që Presidenti Vuçiç do të këmbëngulë që të ketë të paktën një statut ose të shohë diçka përpara se t’i japë Kurtit diçka tjetër.
Problemi është se ai shpreson që Kurti të mos ta bëjë këtë dhe kështu atij vetë të mos t’i duhet të japë diçka.
Prandaj unë mendoj se nëse nuk shohim një ndryshim drastik në nivelin e monitorimit të presionit nga Bashkimi Evropian dhe Shtetet e Bashkuara veçanërisht ndaj Serbisë, nuk mendoj se do të shohim shumë lëvizje përpara.
Dhe deri më tani, unë mendoj se fokusi ka qenë tek refuzimi nga ana e kryeministrit Kurti të Asociacionit i disa komunave dhe i është kushtuar shumë pak retorikës dhe përdorimit të medias në Serbi nga Presidenti Vuçiç që tregon se ai nuk po ndërmerr hapa të respektojë dispozitat e marrëveshjes, veçanërisht për anëtarësimin (e Kosovës) në organizatat ndërkombëtare dhe Kombet e Bashkuara. Pra, me të vërtetë mendoj se pyetja është, a do të ndryshojë dinamika që kemi parë deri tani?
E vetmja mënyrë se si do të ndryshonte (dinamika) është nëse shohim një qasje të ndryshme dhe një përdorim në mënyrë rë zgjuar të stimujve të ndryshëm për të nxitur të dyja palët, por veçanërisht Serbinë për të ecur përpara.
Zëri i Amerikës: Dhe çfarë stimujsh mund të ofrojë Perëndimi për të çuar përpara këtë proces?
Majda Ruge: Serbia është jashtëzakonisht e varur ekonomikisht nga investimet e BE-së, veçanërisht ato gjermane.
BE-ja është partneri tregtar numër një i Serbisë, me një distance të madhe nga Kina dhe Rusia. Kështu që mund të përdorë si trysni ndikimin ekonomike.
BE-ja mund ta përdorë më me forcë kornizën e saj, me një angazhim më të madh, duke treguar se mund të bëhen hapa përpara, por njëkohësisht duke u treguar më e prerë dhe e rreptë me kushtet e saj. Mendoj se deri tani ajo që kemi parë është se BE-ja as nuk ka ofruar një tërheqje të fortë me prova që ky proces mund të ecë përpara shpejt, por në të njëjtën kohë nuk ka treguar absolutisht vullnet për ta vënë Serbinë para përgjegjësisë ose ta penalizojë atë për mospërputhje me kushtet dhe standardet e BE-së.
Prandaj mendoj se duhet të shohim një qasje më të përqendruar, më këmbëngulëse, më konkrete, ku të paktën nëse nuk ka rrugë përpara dhe nëse nuk ka përparim, të jetë e qartë pse dhe jo të kemi këtë lloj qëndrimi, narrative ku të gjithë janë të paqartë se çfarë po ndodh në të vërtetë dhe pse po ndodh, kush po shkakton pengesa dhe kush po hyn në këto negociata me mirëbesim. Dhe se me siguri ne mundemi, mund të paraqesim shumë prova të regjistruara që nuk ka qenë kështu.
Zëri i Amerikës: Pas një diplomacie intensive tani kemi dy dokumente dhe BE-ja po e vlerëson këtë si një arritje të rëndësishme, por a jemi sot më afër normalizimit sesa ishim përpara kësaj marrëveshjeje?
Majda Ruge: Të them të drejtën nuk është kjo ndjesia ime, nuk mendoj kështu. Ndjesia ime është se jemi ende në një proces të ecjes pa qartësi përpara, që ka të ngjarë të vazhdojë thjesht si një përsëritje e takimeve, deklaratave, ndoshta ndonjë angazhim pas dyerve të mbyllura.
Por jo një përparim i madh drejt finalizimit dhe zgjidhjes reale mes Kosovës dhe Serbisë.
Megjithatë dua të theksoj përsëri se nëse ka ndonjë shans që kjo të zbatohet dhe të ketë ndonjë efekt varet më pak nga Presidenti Vuçiç dhe Kryeministri Kurti, dhe më shumë nga ata që kanë fuqi dhe që janë sponsorizues të kësaj marrëveshjeje: BE-ja dhe SHBA-ja dhe veçanërisht Gjermania. Shumë do të varet nga ajo që do të bëjnë ata, si reagojnë ndaj pengesave, si do t'u përgjigjen përpjekjeve për t’u zvarritur.
Zëri i Amerikës: Për Kosovën dhe për kryeministrin dhe udhëheqësit e saj, gjëja më e rëndësishme që duan të arrijnë nga kjo marrëveshje është rruga drejt njohjes de facto, megjithëse Serbia nuk do ta bëjë de jure, edhe pse SHBA-të nuk do ta bëjnë këtë. Por çka është edhe më e rëndësishme është zgjerimi i njohjeve. Ka nga ata që thonë se nëse kjo nuk arrihet për shkak të pengesave nga Serbia ose nëse pesë vendet e BE-së që nuk e njohin Kosovën, nuk ndërmarrin hapa ta njohin, atëherë çfarë fiton Kosova?
Majda Ruge: Të them të drejtën nuk e di. Shpresa ishte që këto pesë vende të ndërmerrnin hapa ta njihnin Kosovën dhe ka kaluar kaq kohë dhe kjo nuk ka ndodhur.
Supozimi është se nëse Serbia bie dakord, edhe nëse Serbia nuk e njeh Kosovën, por nuk përpiqet që të tjerët ose ta bllokojnë atë të anëtarësohet në disa organizata ndërkombëtare, ose nëse në një farë mënyre nuk pengon njohjen ose lobimin kundër njohjes së të tjerëve, kjo mund të realizohet.
Por më duhet të them se nuk jam ende optimiste në këtë drejtim.
Dhe unë mendoj se kjo është ndoshta një nga arsyet pse kryeministri Kurti nuk ka ndonjë nxitim që t’i ofrojë Serbisë këtë konstrukt institucional të Asociacionit të Komunave që mund të dëmtojë aftësinë e Kosovës për të funksionuar dhe procesin e vendimmarrjes.
Sepse ai ndoshta nuk po sheh ndonjë sinjal se kjo do të sjellë ndonjë shpërblim, ndoshta nuk sheh që Kosova do të marrë ndonjë gjë para se të angazhohet për një hap të tillë.
Dhe mendoj se diçka shumë e rëndësishme këtu është çështja e kronologjisë: çfarë bëhet përpara dhe çfarë më pas.
Fakti që Serbia vazhdimisht ka insistuar që Asociacioni të formohet para se të bëhet çdo gjë tjetër, na fut në një rrugë qorre, sepse pikërisht këtë pyetje shtrojnë kosovarët, se çfarë do të marrin. Po ta bëjnë Asociacionin ose një hap tjetër, ku është garancia se do të bëhet përparim? Kështu që unë mendoj se është vërtet një proces shumë i vështirë në një atmosferë ku ka një mungesë të thellë besimi.
Zëri i Amerikës: Ju përmendët arsyet se pse kryeministri heziton, por nga ana tjetër BE dhe SHBA kanë këmbëngulur që Asociacioni duhet të zbatohet. A mendoni se zoti Kurti gjithsesi do ta zvarrisë zbatimin?
Majda Ruge: Përmendet shqetësimi se nuk duam të krijojmë një Republika Srpska tjetër. Ndërkohë ndërmjetësuesit evropianë, qofshin ato të Brukselit, Berlinit apo SHBA-së thonë nuk do të ketë absolutisht një Republika Srpska.
Problemi me këto lloj konstruktesh institucionale veçanërisht kur ato vihen në një kontekst ku sundimi i ligjit nuk është i fortë, ku ka një nivel të lartë krimi të organizuar dhe ku nuk ka një mbikëqyrje efektive për funksionimin e institucione, në thelb përfundon me krijimin e një zone gri që do të krijonte mundësinë për vazhdimin e operacioneve të grupeve të lidhura me krimin e organizuar.
Por gjithashtu në thelb gërryhet sovraniteti i një vendi dhe kontrolli i tij mbi një pjesë të caktuar të kufirit dhe territorit të tij.
Dhe unë mendoj se megjithëse negociatorët evropianë, gjermanë dhe amerikanë sinqerisht besojnë se kjo nuk do të përfundojë si Republika Srpska, ata nuk mund të garantojnë se çfarë ndodh pasi të themelohet dhe zbatohet ky konstrukt, çfarë niveli zonash gri ligjore do të shohim? Dhe si do të ndikojë kjo tek aftësia e Prishtinës për të ushtruar kontroll mbi atë territor? Dhe duke parë se çfarë ka thënë dhe deklaruar vazhdimisht kryeministri Kurti, se ai është i gatshëm. të nënshkruajë dokumentet, të flas për një lloj autonomie, një lloj autonomie kulturore dhe arsimit etj, por se nuk është i gatshëm të flasë për konstrukte etno-territoriale, ndjesia ime është, bazuar në të gjitha deklaratat e tij të mëparshme dhe sjelljen e tij të mëparshme, është se ai nuk do të tërhiqet nga ky parim.
Unë mendoj se ajo që ai ka bërë është ndryshimi i taktikës. Ai ka ndryshuar qasjen. Tani thotë “mirë le ta nënshkruajmë”. Po reagon ndaj bllofit të Vuçiçit duke u thënë negociatorëve se është gati të nënshkruajë. Po thotë “më jepni këto dokumente dhe do të vë firmën dhe le të shohim nëse Presidenti Vuçiç është gati të bëjë të njëjtën gjë”. Dhe rezulton që ai nuk është. Dhe unë mendoj.
E vetmja gjë që mund të shohim është që të jemi më pranë pikës ku Vuçiçi të detyrohet të thotë sinqerisht se çfarë është i gatshëm të pranojë dhe çfarë jo. Por për sa i përket kryeministrit Kurti, nuk besoj se ai do të ndryshojë qëndrim. Dhe në fakt mendoj se ky parim mund të jetë më i rëndësishëm për të sesa ruajtja e pushtetit.
Zëri i Amerikës: E keni për parimin e një entiteti që nuk është i bazuar tek etniciteti?
Majda Ruge: Po.